Starszy brat T-rexa?

Spośród około tysiąca znanych rodzajów nieptasich dinozaurów najsławniejszy pozostaje bez wątpienia tyranozaur. Opisany przez Osborna w 1905 r., zagościł w filmach fabularnych, książkach i stał się inspiracją zabawek. Przez długi czas w rodzaju umieszczano tylko jeden gatunek, sławnego Tyrannosaurus rex (dosłownie tyrański jaszczur król), określanego popularnie (i niepoprawnie) mianem „T-rexa”. Niedawno opisano kolejny gatunek.

Co prawda w latach 50. odkryto przypominający tyranozaura szkielet w piaskach Mongolii, który opisano jako Tyrannosaurus bataar (epitet gatunkowy stanowi błędny zapis mongolskiego baatar oznaczającego bohatera), ale dekadę później przeniesiono go do odrębnego rodzaju tarbozaur (od greckiego tarbos, terror). Dwa ogromne eksponaty wystawia Muzeum Ewolucji Instytutu Paleobiologii Polskiej Akademii Nauk w warszawskim Pałacu Nauki i Kultury.

Latami opisywano kolejne rodzaje z rodziny tyranozaurów. Jednym z nich był ponad połowę mniejszy od dwunastometrowego tyranozaura, znaleziony w skałach Montany (północny zachód USA) nanotyran (Nanotyrannus, maleńki tyran). Inni autorzy zakwestionowali jego odrębność, uznali okaz za młodego przedstawiciela gatunku T. rex. W niedawnej publikacji podważono ten pogląd, przywracając rodzaj.

Na nowe znalezisko natrafiono na zachodzie Nowego Meksyku, w skałach formacji Hall Lake grupy McRae datowanej na przełom dwóch ostatnich pięter kredy późnej i zarazem ery mezozoicznej, kampanu i mastrychtu. Datowane na 73 mln lat, są kilka milionów lat wcześniejsze od późnomastrychckich skał sprzed 66 mln lat, w których znaleziono T. rex. Okaz go przypominał, wykazywał jednak nieznaczne różnice. Nazwano go Tyrannosauus mcraeensis od nazwy wspomnianej jednostki geologicznej.

Odkrycie wnosi nowe informacje o ewolucji tyranozaurów. Zamieszkiwały w kredzie później dwa kontynenty: Azję tarbozaur, chiński Zhuchengtyrannus (jaszczur z Zhucheng) i Laramidię, czyli zachodnią część Ameryki Północnej, oddzielanej od wschodniej Appallachii przez płytkie śródlądowe Morze Środkowego Zachodu tyranozaur, kanadyjski albertozaur (jaszczur z Alberty), daspletozaur (straszny jaszczur), Lythronax (król krwi). Tyranozaury z Laramidii dzieli się jeszcze na faunę północną i południową. Żeby było ciekawiej, rodzaj tyranozaur spokrewniony jest bliżej z azjatyckimi tarbozaurem i Zhuchengtyrannus niż z innymi tyranozaurami z Ameryki.

Wydaje się, że tyranozaury kilka razy przemieszczały się między kontynentami, sama zaś łącząca tyranozaura i tarbozaura linia Tyrannosaurini powstała na południu Laramidii, po czym przebyła cały wąski kontynent, by przez Beringię dotrzeć do Azji, gdzie żyli niegdyś ich przodkowie, od których pochodzi z kolei linia Alioramini o długim a cienkim pysku. Kolejny raz grupa o wielkich rozmiarach ewoluowała na niskich szerokościach geograficznych, podobnie jak zauropody tytanozaury, największe dinozaury rogate czy kaczodziobe (aczkolwiek najpotężniejszy z tych ostatnich, edmontozaur, zgodnie z nazwą mieszkał w dzisiejszej Kanadzie).

Tyle wiemy na dziś. Historia tarbozaura uczy, że wiedza naukowa nie jest ustalona raz na zawsze. Czy nowy gatunek tyranozaura utrzyma się w literaturze naukowej, przekonamy się w następnych latach.

Marcin Nowak

Bibliografia

Ilustracje

  • Dennis Jarvis, Tyrannosaurus rex. Za Wikimedia Commons, CC BY-SA 2.0
  • Longrich, N.R., Saitta, E.T, Blankey R, Locality and stratigraphy of Tyrannosaurus mcraeensis gen. et sp. nov., NMMNH P-3698. Za Nature, CC BY-SA 4.0