Czemu wymarły amonity?

24 marca 2023
Blog szalonych naukowców

Asteroceras

Do najpopularniejszych wymarłych zwierząt należą zapewne nieptasie dinozaury, mylone przez laików z innymi wielkimi mezozoicznymi gadami. Inne prehistoryczne grupy zwierząt znane są już tylko badaczom bądź amatorom paleontologii, wśród nich do najsłynniejszych bezkręgowców należą zapewne amonity.

Nazwa wywodzi się od egipskiego boga Amona, przedstawianego niekiedy z cechami barana, zwłaszcza z zakręcającymi baranimi rogami. Z tymi właśnie rogami skojarzyły się twórcom nazwy spiralnie skręcone muszle, których właścicieli ochrzczono nazwą amonitów.

Formalnie występujące w zapisie kopalnym od dewonu do początku kenozoiku, amonity mogły powstać jeszcze wcześniej. Zaliczają się do typu mięczaków, reprezentowanego też przez znacznie bliższe nam ślimaki czy małże, i gromady głowonogów, której dzisiejszymi przedstawicielami są łodziki (podgromada łodzikowców) oraz ośmiornice i kałamarnice (podgromada płaszczoobrosłych). Amonity stanowią trzecią, wymarłą podgromadę głowonogów.

Wyewoluowały prawdopodobnie ze zwierząt bliskich dzisiejszym łodzikowcom, być może przypominających baktyty. O ile współczesne łodziki nieznacznie różnią się od swych paleozoicznych przodków, amonity zdążyły się kilkukrotnie znacząco zróżnicować, opanować morza całego świata i w większości zginąć w wielkim wymieraniu, pozostawiając niewielką liczbę ocalałych gatunków. O ile nieliczni ich przedstawiciele, który przetrwali katastrofę permską, a potem triasową, zdołali kolejny raz opanować oceany w mezozoiku, niedobitki wymierania kredowego nie powtórzyły sukcesu kolejny raz i odeszły w danie, pierwszym wieku kenozoiku.

Audoliceras

Co takiego różniło amonity od łodzikowców, niezachwianie zajmujących to samo miejsce w morzach od milionów lat? Łodziki produkują niewielką liczbę dość dużych jaj. Czynili też tak prawdopodobnie przodkowie amonitów. Jednakże zasiedlające ląd od syluru rośliny w dewonie utworzyły prawdziwe lasy, a gnijąca materia organiczna upadłych drzew spływała do wód, stanowiąc obfite źródło pożywienia. Znaczny rozwój fitoplantonu i pożerającego go zooplanktonu ograniczył rolę zapasów pokarmu koniecznych dla wyżywienia rozwijającego się potomstwa. Szybko wylęgające się z jaja planktoniczne młode było w stanie samo się wyżywić, nim przeszło w formę większego zwierzęcia, wytwarzającego twardą muszlę dla ochrony przed coraz liczniejszymi dewońskimi rybami.

Scenariusz taki potwierdzają skamieniałości. W centrum znajdowanych muszki dostrzec można niewielką amonitellę, powstałą jeszcze w jaju muszlę embrionalną stanowiącą zaczątek późniejszej muszli dorosłego zwierzęcia. Wylęgający się z jaja amonit przypominał mniej więcej poza rozmiarami dorosłe zwierzę, nie występowała typowa znacznie różniąca się od dorosłych osobników larwa.

Szybki rozwój umożliwił też gwałtowną ewolucję. W skałach zachowały się najrozmaitsze kształty amonitów o muszlach prostych i skręconych, gładkich i z kolcami, małych i kilkumetrowych.

Planktoniczne potomstwo ma jednak pewną wadę: nie pływa samodzielnie unoszone wraz z wodą, jest silnie zależne od warunków środowiska. Nagłe zmiany warunków życia na przestrzeni kilku lat mogą przetrzebić większość populacji organizmów z planktoniczną larwą w cyklu życiowym. Tymczasem znacznie wolniej rozmnażające się i ewoluujące łodzikowce mogły po prostu przetrzymać globalne wymieranie, wydając jak zawsze niewielką liczbę dobrze wyposażonego w zapasy pokarmu potomstwa gdzieś w głębinach.

Dzięki temu to właśnie one przetrwały i żyją nadal. Obecnie liczą 2 rodzaje: Nautilus i Allonautilus. Po amonitach zostały najróżniejsze skamieniałe muszle.

Marcin Nowak

Bibliografia:

  • Staaf D: Monarchowie mórz. Niezwykła opowieść o pięciuset milionach lat ewolucji głowonogów. Prószyński i S-ka, Warszawa 2017/2022.

Ilustracje: