Drogi Helicobacter pylori

6 sierpnia 2024
Blog szalonych naukowców

Zadziwiające, jak wiedza z różnych, wydawałoby się, dalekich od siebie nauk zazębia się czasem ze sobą. Dobrym przykładem jest powszechnie występująca w ludzkich żołądkach bakteria Helicobacter pylori.

Znana od dawna, jedna z wcześniej odkrytych bakterii, formalnie opisana dość niedawno. Długo nie znano także roli, jaką odkrywa w patogenezie chorób żołądka.

Dzisiaj powszechnie mówi się o nowotworach wywoływanych przez wirusy. Szczepionka chroniąca przed brodawczakiem i rakiem szyjki macicy działa w rzeczywistości na większość typów wywołującego te nowotwory wirusa HPV, czyli human papillomavirus. Podobnie część wirusów zapalenia wątroby doprowadza po latach przewlekłego zakażenia do raka tego narządu.

W przeszłości wywoływanie nowotworu przez drobnoustroje wydawało się absurdem. Co więcej, nie wierzono nawet, że niewinnie wyglądająca Gram-ujemna bakteria z wicią może wywoływać wrzody czy zapalenie żołądka. Bakterie zasiedlają nasz układ pokarmowy w dużej liczbie, znacznie przekraczającej liczbę komórek naszego ciała (komórka bakteryjna jest jednak około trzy rzędy wielkości mniejsza od przeciętnej komórki eukariotycznej, także ludzkiej, więc pod względem masy bakterie nie stanowią wbrew pewnym szumnym doniesieniom medialnym większej części naszego ciała).

Uwierzono, że bakteria może powodować wrzody, dopiero gdy jeden z badaczy zdesperowany wypił zawiesinę z Helicobacter pylori i rozwinął zapalenie żołądka. To przewlekłe zapalenie prowadzi do ubytków w ścianie żołądka, czyli wrzodów, a także nowotworzenia.

Bakterie Helicobacter pylori wykazują dość niezwykłe zróżnicowanie genetyczne. Jest ono tym mniejsze, im bardziej oddalamy się od Afryki.

Podobny wzorzec występuje u człowieka rozumnego. Tutaj również im dalej od Afryki, tym zmienność genetyczna mniejsza. XIX-wieczny podział na trzy ludzkie rasy zależnie od koloru skóry ma niewiele więcej sensu niż dzielenie ludzi na wysokich, średnich czy niskich. Wszyscy nie-Afrykanie mimo niewielkiej domieszki genów neandertalskich (ok. 2,5 proc.) i denisowiańskich (w niektórych populacjach nawet do 4 proc.) są do siebie genetycznie bardzo podobni. Dwóch losowo wybranych nie-Afrykanów będzie się statystycznie znacznie mniej różnić genetycznie niż dwóch losowo wybranych Afrykanów, zwłaszcza z Afryki subsaharyjskiej.

Oba wzorce – u człowieka i H. pylori – odpowiadają sobie wzajemnie i wskazują na opuszczenie Afryki wschodniej między 50 tys. a 70 tys. lat temu.

Co prawda nowe badania wskazują na wielokrotne opuszczanie Afryki przez Homo sapiens, ale to ta ostatnia wędrówka okazała się skuteczna. Wychodzące z Afryki przez Synaj bądź Bramę Łez (Bab al-Mandab) niewielkie grupki ludzi rozumnych niosły też ze sobą w żołądkach chorobotwórcze bakterie, które przez następne tysiąclecia razem z nimi zapełniły świat.

Marcin Nowak

Bibliografia

  • Higham T: Nie tylko Homo sapiens. Nowa historia pochodzenia człowieka. Seria Na ścieżkach nauki, Pruszyński i s-ka, Warszawa 2021/2024
  • Linz, B., Balloux, F., Moodley, Y. et al. An African origin for the intimate association between humans and Helicobacter pylori. Nature 445, 915–918 (2007). https://doi.org/10.1038/nature05562

Ilustracja: Yutaka Tsutsumi, fotografia z mikroskopu elektronowego Helicobacter pylori, za Wikimedia Commons