Ni to jeż, ni to kret

11 marca 2022
Blog szalonych naukowców

Przedziwne zwierzę na zdjęciu wyżej to tenrekowiec pręgowany (Hemicentetes semispinosus), niewielki ssak zamieszkujący lasy wschodniego Madagaskaru.

Zazwyczaj w przypadku nieznanego zwierzęcia warto podać systematykę, ale w tym przypadku powie niewiele. Podrodzina tenreków w rodzinie tenrekowatych, zawierających wiele rodzajów o podobnie brzmiących nazwach: tenrek, tenrekowiec, tenreczek, tenreczynek, tenrecznik – tego ostatniego zlikwidowała kolejna korekta systematyki (chwała biologom potrafiącym nie tylko opisywać taksony, ale też usuwać inne, wskazując brak potrzeby nazywania na nowo taksonu już znanego). Jest jeszcze uszorek, ryżorek i, uwaga, jeżokret (na zdjęciu poniżej).

Wbrew nazwie nie chodzi o krewnych kreta ani jeża. Dawniej ssaki te co prawda zaliczano do rzędu owadożernych, o historii niemal tak zawiłej jak systematyka protistów i podział na królestwa, którym Piotr Panek straszył niedawno gdzie indziej. Najbardziej skrótowo: badania genetyczne wykazały, że łączone przez dekady ssaki owadożerne nie tworzą żadnej spójnej grupy, a pozorne cechy wspólne wynikają z przystosowań do podobnego trybu życia. We właściwych owadożernych zostawiono jeżowate, kretowate, ryjówkowate i egzotyczne almiki, natomiast tenrekowate i złotokretowate przeniesiono do odrębnego rzędu o nieco absurdalnej nazwie afrosorkowców (bo żyją w Afryce i przypominają ryjówki, łacińskie Sorex).

Tenrekowca wyróżniają korona i grzebień z jaskrawych, żółtych kolców na ciemniejszym tle. Ssak używa ich do obrony. Zagrożony najchętniej ucieka, a gdy nie ma dokąd, stroszy kolce i macha głową w górę i w dół. Niektóre kolce osadzone są luźno i w razie potrzeby mogą pozostać w ciele agresora. Ponadto tenrekowiec syczy i otwiera niewielką paszczę, gotowy gryźć. W przeciwieństwie do większości tenrekowatych, prowadzących nocny i samotny tryb życia, tenrekowiec pręgowany aktywny jest także w dzień i może żyć w grupach rodzinnych liczących po kilkanaście zwierząt, a nieraz nawet ponad 20 z trzech różnych pokoleń. W razie zagrożenia potrafią wszystkie razem uderzyć na agresora, wystawiając go na pastwę swych kolców. Jeżokret, który w odróżnieniu od jeża i kreta chętnie ucieka na drzewa, potrafi również zwinąć się w kolczastą kulę. Działa to na większość potencjalnych drapieżników. Tylko duzi drapieżcy jak fossa czy boa radzą sobie z kolczastym ssakiem (boa połyka go w całości).

Inną dziwaczną cechą tenrekowca jest narząd strydulacyjny (wydający dźwięk przez pocieranie kolców, podobnie jak to czynią cykady). Służy prawdopodobnie porozumiewaniu się zwierząt z jednej grupy. W nowym terenie wydają one także dziwne kliknięcia językiem, być może posługują się echolokacją.

Jedzą głównie dżdżownice i pasikoniki. Mogą zachowywać aktywność cały rok bądź zapadać w sen zimowy. Samica wychowuje młode w przypadku tenrekowca w norze, u jeżokreta w dziupli na drzewa, na wysokości co najmniej 2 m.

Poza nimi rodzina tenrekowatych liczy ok. 30 gatunków, zwykle o mniej imponującym wyglądzie, przypominających raczej ryjówki. Nie każdy może nosić koronę.

Marcin Nowak

Bibliografia:

  • P. Jenkins: Family Tenrecidae (Tenrecs). W: R.A. Mittermeier & D.E. Wilson: Handbook of the Mammals of the World. Cz. 8: Insectivores, Sloths and Colugos. Barcelona: Lynx Edicions, 2018, s. 164–165. ISBN 978-84-16728-08-4

Ilustracje:

  1. Tenrekowiec pręgowany (Hemicentetes semispinosus). Frank Vassen, Mantadia, Madagaskar, za Wikimedia Commons, CC BY 2.0
  2. Jeżokret kłujący (Setifer setosus). Tom Junek, za Wikimedia Commons, CC BY-SA 3.0