Pterozaura chwyt

Jakie przystosowania anatomiczne pozwalają Państwu czytać tego bloga? Trzymacie w ręku smartfon, a może przesuwacie kursor myszką? Jeśli nie, to i tak zapewne należało jakoś ten sprzęt sobie przynieść… W naszym życiu kluczową rolę odgrywa przeciwstawny kciuk.

Wydaje się tak potrzebny, a jednak przeciwstawny kciuk (niekiedy także paluch) wyewoluował u nielicznych grup zwierząt. Częsty jest wśród naczelnych, występuje u niektórych płazów. Ptaki chwytają inaczej, ale kciuk występował u kilku pierwotnych dinozaurów drapieżnych. Do tej grupy teraz dołącza pterozaur.

Kiedy po lądach chodziły olbrzymie dinozaury, nieba przemierzały ich krewni, niespokrewnione bliżej z ptakami skrzydlate jaszczury: pterozaury. Unosiły się dzięki skrzydłom tworzonym przez błonę zawieszoną na kończynach górnych, zwłaszcza na bardzo wydłużonym jednym palcu.

Nowe szczątki znaleziono w chińskiej prowincji Liaoning pośród skał formacji geologicznej Tiaojishan datowanych na 161-158 mln lat (dlatego geolodzy zaliczają je do wieku oksfordu w epoce późnej jury).

Opisany 12 kwietnia Kunpengopterus antipollicatus należy do dość pierwotnej grupy Darwinoptera. Jego epitet gatunkowy twórcy taksonu utworzyli od przedrostka anti oznaczającego przeciwny i wyrazu pollex oznaczającego kciuk.

Zwierzę według autorów miało śródręcze (część ręki między nadgarstkiem a palcami) długości połowy kości ramiennej (krótkie jak na wielkorękie pterozaury) oraz pewne cechy paliczków. Naprawdę niezwykły okazał się kciuk, ułożony nie równolegle do innych palców, ale przeciwstawnie, dłoniową (czyli wewnętrzną) stroną skierowany ku dłoniowej stronie innych palców. Po cóż pterozaurowi taki kciuk?

Rozpiętość jego skrzydeł wynosiła 85 cm, mało w porównaniu z ponaddziesięciometrowym kecalkoatlem. Być może w przeciwieństwie do późniejszego krewniaka nie przemierzał szerokich przestworzy, poszukując prądów powietrznych. Pędził raczej bardziej skryte życie w lasach. Zarówno płazy bezogonowe, jak i naczelne o przeciwstawnych kciukach zamieszkują dziś lasy i wykorzystują dłonie do chwytania się gałęzi. Nowy gatunek już dostał przezwisko Monkeydactyl, łącząc trudne do przetłumaczenia angielskie słowo kojarzące się z małpą z nazwą popularnego pterozaura pterodaktyla.

Nie byłby to pierwszy znany gatunek podejrzany o nadrzewny tryb życia. Już w 1998 r. opisano Dendrorhynchus; sama nazwa wskazuje, gdzie zapewne bytował. Podobne życie mógł wieść opisany przed dekadą blisko spokrewniony Kunpengopterus sinensis. Być może w ogóle Darwinoptera żyły na drzewach jak dzisiejsze ptaki.

I jak naczelne, z których część wtórnie zeszła z drzew. Część tej części rozwinęła postawę wyprostowaną, mózg i zaczęła grzebać w kościach… Niewielkie (mimo często dużych głów) w porównaniu z naszymi mózgi pterozaurów nie pozwoliły im na bardziej twórcze wykorzystanie przeciwstawnych kciuków. Z drugiej strony inteligentne walenie potrafią nazywać się imionami, wykorzystywać gąbki jako narzędzia, ale dysponując jedynie pyskiem i płetwami o opływowym kształcie, nie zbudują nigdy własnych narzędzi. Musiało zajść kilka sprzyjających zbiegów okoliczności, żebyśmy mogli stworzyć cywilizację. Chwytny kciuk to jeden z nich.

Marcin Nowak

Bibliografia:

Ilustracja: Kunpengopterus sinensis wedle Xin Cheng, Shunxing Jiang, Xiaolin Wang​, Alexander W. A. Kellner – https://peerj.com/articles/4102/, CC BY 4.0, za Wikimedia Commons