Pożegnanie z Afryką?

3 stycznia 2021
Blog szalonych naukowców

Wszyscy pochodzimy z Afryki – można usłyszeć. Od dekad wiadomo, że jak większość człowiekowatych gatunek Homo sapiens wyewoluował na tym kontynencie, po czym ruszył w świat zaludnić dostępne tereny. Jego drogę opisano w szczegółach, teorię poparto badaniami… Tymczasem są uczeni, którzy twierdzą, że to bzdura.

Afryka jest bezsprzecznie ojczyzną wielu człowiekowatych. Tam powstał Homo erectus, człowiek wyprostowany, dając najpewniej początek naszemu gatunkowi. Zdolny już do produkcji narzędzi, w tym prawdopodobnie prostych łodzi, opuścił Afrykę i przez Bliski Wschód zaludnił szerokie tereny w Europie i Azji. Dał tam początek nowym gatunkom, jak Homo neanderthalensis czy karłowaty H. floresiensis.

Tymczasem w Afryce wyewoluował nowy gatunek. Większy, mądrzejszy, zdolny do opanowania języka i pojęć abstrakcyjnych. Badania klimatologiczne i archeologiczne wskazują, że musiał wyruszyć jakieś 70 tys. lat temu, wędrując wzdłuż wybrzeży i przepływając przez mniejsze zbiorniki. W Europie spotkał pobratymców, neandertalczyków, którzy wkrótce wyginęli. Być może wskutek zabijania, może zagarnięcia przez przybyszów najwartościowszych zasobów środowiska. W każdym razie jedynym przetrwałym gatunkiem człowieka był H. sapiens.

Po dekadach badań hipoteza wyjścia z Afryki stała się teorią, teorię uznano za fakt. Wyjaśniała lepiej zmienność genetyczną ludzi Afrykanów niż całej reszty. Dwie osoby o białym kolorze skóry, np. Polak i Francuz, są genetycznie dość podobne. Dwie osoby o barwie żółtej, jak Japonka i Chinka, mniej więcej także. Dwóch Afrykanów o czarnej skórze z różnych części kontynentu może w ogóle nie być do siebie podobnych. Co więcej, można tak dobrać Afrykanów, by jeden z nich był genetycznie bliższy Polakowi i Japonce niż koledze z państwa obok. (Nawiasem mówiąc: łączenie w licznych badaniach medycznych osób o czarnej skórze w jedną grupę ma taki sam sens jak zrównanie gada jaszczurki i płaza traszki, bo pokrój ciała mają podobny: to są tzw. cechy plezjomorficzne, stare ewolucyjnie, nieświadczące o pokrewieństwie).

Naładowany tą mądrością trafiłem na pracę Ulfura Arnasona i Bjorna Hallstroma opublikowaną w minionym roku w „Hereditas”. Badacze twierdzą, że uznawana od lat opowieść jest wynikiem błędów, i proponują całkowite jej odwrócenie.

Zwracają uwagę na liczne przypominające H. sapiens skamieniałości H. erectus znajdowane w Euroazji. Gatunek cechował się dużą zmiennością, a niektórzy jego przedstawiciele przypominali dzisiejszych ludzi. Ponadto w wykonanych w przeszłości badaniach drzewa filogenetyczne (przedstawiające rozchodzenie się linii prowadzących do innych grup) niezupełnie się zgadzały.

Dziś wiadomo, że powodem była introgresja. Zjawisko występuje podczas krzyżowania się dwóch odległych genetycznie populacji, kiedy zachodzi między nimi przepływ genów. W licznych badaniach wykazano krzyżowanie się H. sapiens, neandertalczyka i człowieka z jaskini Denisova, różnie klasyfikowanego. Mamy dzisiaj ok. 2 proc. neandertalskiego DNA, kiedyś mieliśmy więcej, 3-6 proc. – dobór naturalny pozbył się ich z naszego genomu. Allele tych samych genów pochodzące od różnych gatunków zwykle słabo współpracują, nie pasują po prostu.

Zróżnicowanie Afrykanów badacze tłumaczą zaś pochodzeniem z kilku różnych linii. Które przewędrowały z Europy. Ich scenariusz wygląda następująco.

Afrykę opuszcza H. erectus. W Eurazji ewoluuje, tworząc nowe gatunki. 850 tys. lat potem rozdzielają się linie H. sapiens i H. antecessor. 50 tys. lat później rozdzielają się linie nasza i neandertalska. Ta druga dzieli się ponownie, dając początek gałęzi człowieka z jaskini Denisova. Mija 50 tys. lat – i dochodzi do krzyżowana się z H. sapiens. 250 tys. lat temu linia człowieka rozumnego dzieli się na kolejne gałęzie, niektóre z nich trafią potem do Afryki.

Marcin Nowak

Bibliografia:

  • Árnason Ú, Hallström B: The reversal of human phylogeny: Homo left Africa as erectus, came back as sapiens sapiens. Hereditas. 2020 Dec 19;157(1):51

Ilustracja: Luna04~commonswiki: Tautavel Man (Homo erectus tautavelensis), Francja, Wikimedia Commons, CC SA 3.0