Kuna i wiewiórka zrobiona na szaro

27 marca 2020
Blog szalonych naukowców

Jednym z symboli inwazji obcych gatunków i wypierania miejscowych jest los wiewiórek na Wyspach. W drugiej połowie XIX w. sprowadzono tam z Ameryki wiewiórki szare i obecnie rude są rzadkością – spotkać je można głównie w sosnowych lasach Szkocji i Irlandii.

Początkowo wiewiórki szare traktowano jako ciekawostkę i atrakcję parkową, więc przez kilkadziesiąt lat sprowadzano i wypuszczano kolejne osobniki. Gdy zorientowano się, że większe wiewiórki szare wypierają mniejsze rude, było już za późno. W międzyczasie introdukowano je też w południowej Afryce, Australii i we Włoszech (pierwsze wprowadzenie w połowie XX w., ostatnie jeszcze w 1994 r.). Co ciekawe, w Australii, gdzie inwazje gatunków są przysłowiowe, niezbyt się to udało.

Przewaga szarej nad rudą wyraża się nie tylko w konkurencji o podobne zasoby. Konkurencja jest ważna, co można zauważyć po populacjach włoskich, gdzie po dwudziestu kilku latach względnego uśpienia ich zasięg rozrastał się początkowo o jakieś 10 km kw. na rok, ale już pod koniec XX w. to było 250 km kw. rocznie. Szacuje się, że za jakieś 10 lat wiewiórka szara dotrze do granicy z Francją, a trochę później Szwajcarią.

Szacunki te zakładają zwykłe rozszerzanie zasięgu. Nikt nie zagwarantuje jednak, że gdzieś w Europie nie znajdzie się ktoś nieodpowiedzialny, kto zechce mieć parę szarych puchatych gryzoni w ogródku. Z tego, co wiem, na razie nie ma potwierdzonych przypadków w Polsce. Przy czym nasze nominalnie rude mogą być nie tylko rudzielcami, ale mogą być brązowe, a nawet praktycznie czarne (zwłaszcza na południu – widywałem takie po drugiej stronie granicy – w Ostrawie).

W Wielkiej Brytanii oprócz konkurencji dochodzi inny czynnik. Wiewiórka szara w tamtejszej populacji jest nosicielem wiewiórczej ospy, ale sama choruje na nią bardzo rzadko. Natomiast dla wiewiórki rudej ta choroba jest w znacznym stopniu śmiertelna.

Wiewiórki szare nie tylko wypierają rude, przez co podpadły ekologom. Są od rudych też bardziej żarłoczne i ich obecność ma większy wpływ na zdrowie drzew, więc tu leśnicy dołączają do ekologów. Podejrzewa się też, że bardziej niż rude są groźne dla ptaków (tak, sympatyczne wiewiórki, także nasze, nie są ścisłymi wegetarianami).

Jest jednak gatunek, który nie ma nic przeciwko tej inwazji – kuna leśna. Kuny od milionów lat polują na wiewiórki rude, ale nie są przywiązane na zabój. Gdy pojawiają się szare, polują na nie równie chętnie. Tak się składa, że zasięg kuny leśnej na Wyspach obecnie jest podobny do zasięgu wiewiórki rudej. Ale powoli ponownie rośnie.

Ta zbieżność nie musi być zupełnie przypadkowa. Górskie i wyżynne bory sosnowe mają w porównaniu z nizinnymi lasami liściastymi specyficzne warunki, ale niekoniecznie tłumaczą wszystko. Wszystkie trzy gatunki mogą przecież występować w tych samych warunkach. Mogą, występują i występowały od…

…no właśnie, nie od milionów lat. Kuny i wiewiórki szare współżyją od stu kilkudziesięciu lat. Kuny szybko nauczyły się polować na nową zdobycz. Wiewiórki szare oczywiście nie są naiwne i wiedzą, że drapieżników trzeba unikać, wypatrują ich, jak mogą, ale w rozpoznawaniu wszelkich śladów kuny ich bagaż ewolucyjny nie jest pomocny.

Kilka lat temu zbadano zachowanie północnoirlandzkich wiewiórek w karmnikach z orzeszkami i słonecznikiem. Oba gatunki chętnie z nich korzystały, rude nawet nieco częściej. Po kilku dniach badacze obok karmników umieszczali świeżo rozmrożoną kupę kuny. Dla szarych wiewiórek to nic nie zmieniało, podczas gdy rude prawie przestały odwiedzać takie karmniki, a gdy już odwiedzały, rozglądały się znacznie dłużej niż wcześniej. Po dwóch dniach, gdy kupy wywietrzały, wracały już z taką częstotliwością co na początku.

Zatem ekologia strachu wydaje się tutaj ważnym czynnikiem. Wiewiórki rude znają zapach kuny leśnej znacznie lepiej niż wiewiórki szare i on sam prowokuje do zachowania ostrożności. Kuny nie tylko polują na wiewiórki szare, bo jest ich relatywnie więcej, ale też dlatego, że są mniej ostrożne. Wraz z powrotem kun na dawne terytoria może wrócić i wiewiórka ruda.

Piotr Panek

fot. Piotr Panek, licencja CC-BY-SA 4.o

  • Joshua P. Twining, W. Ian Montgomery, Lily Price, Hansjoerg P. Kunc, David G. Tosh (2020) Native and invasive squirrels show different behavioural responses to scent of a shared native predator Royal Society Open Science doi:10.1098/rsos.191841