Pterozaur o wielorybim pysku

9 lutego 2023
Blog szalonych naukowców

Odpocznijmy trochę od smutnej tematyki psychiatrii dzieci i młodzieży. W „PalZ” („Paläontologische Zeitschrift”) opisano nowy rodzaj pterozaura o bardzo ciekawym pysku.

Na południu Niemiec, w Bawarii, znajdują się skały Jury Frankońskiej. Budujące je wapienie odłożyły się w epoce jury późnej, w wiekach kimerydu i tytonu, między 157 a 145 mln lat. Pierwsze pozostałości pterozaurów, blisko spokrewnionych z dinozaurami latających gadów ery mezozoicznej, znaleziono tam już w XVIII w., a opisał je w 1784 r. Collini. Po nich nastąpiły setki innych znalezisk, w tym przedstawicieli popularnych rodzajów pterodaktyl i ramforynch. Tym razem znaleziono pozostałości rodzaju nieznanego jeszcze nauce.

Szczątki znaleziono w kamieniołomie Andreasa Schorra w pobliżu bawarskiej wioski Wattendorf. Odkrycia dokonano przypadkowo, badacze wydobywali pozostałości krokodylomorfa. Okaz wydobyto w 2011 r. (jak widać, w paleontologii odkrycia zajmują sporo czasu), a następnie zbadano w Bamberg Natural History Museum, gdzie wszedł w skład wystawy. Kości zachowane były dobrze, z połączeniami stawowymi, a nawet odciskiem tkanek miękkich, w tym błony tworzącej skrzydła umożliwiające pterozaurom szybowanie na niebie.

Szczególną uwagę przykuł pysk zwierzęcia. Jak u większości pterozaurów wydłużony, przy końcu poszerzał się szpatułkowato, boki zaś miał wklęsłe. Po bokach sterczały liczne drobne zęby, w sumie 480.

Zęby te tworzyły pewien rodzaj sita. Za życia pterozaur brodził w płytkiej wodzie, zanurzając w niej głowę dzięki długiej, giętkiej szyi. Woda bogata w drobne organizmy dostawała się do pyska przodem, zwierzę mogło ją zasysać dzięki ruchom gardła. Wpływała przodem, kierowała się w tył i na baki, przepływając między zębami, na których osadzały się organizmy stanowiące zdobycz.

Temu dziwacznemu przystosowaniu nowy rodzaj zawdzięcza nazwę Balaenognathus. Balaena to naukowa nazwa rodzaju ssaka obejmującego pojedynczy współczesny gatunek: wala grenlandzkiego, olbrzymiego wieloryba żyjącego w morzach północy. Gnathus oznacza szczękę. Epitet gatunkowy maeuseri honoruje jednego ze współautorów, który zmarł podczas pracy nad publikacją. Zwierzę zaliczono do rodziny Ctenochasmatidae w grupie pterodaktyli.

Skąd porównanie do wala? Wieloryb odżywia się nieco podobnie: otwiera paszczę, nabiera wody bogatej w zwierzęta, głównie skorupiaki, potem przepływa ona między fiszbinami, długimi do 5 m keratynowymi płatami zwieszającymi się z jego podniebienia. Na fiszbinach osadzają się skorupiaki, ryby i co jeszcze wpadnie do paszczy. Podobny sposób pobierania pokarmu, całkowicie odmienna budowa reszty ciała, wielkość, grupa systematyczna – i półtora setki milionów lat różnicy.

Marcin Nowak

Bibliografia

Ilustracje:

  • Martill et al,: Holotyp Balaenognatus, UV, z cytowanej pracy, za Wikimedia Commons, CC BY-SA 4.0
  • Martill et al,: Metoda odżywiania się Balaenognatus, z cytowanej pracy, za Wikimedia Commons, CC BY-SA 4.0